We hebben het allemaal meegemaakt. We krijgen een tekst onder ogen die door iemand anders is geschreven. De schrijver is zelf dolenthousiast over zijn of haar creatie. Wanneer je het meesterwerk leest, is de onvermijdelijke conclusie na twee alinea’s echter even helder als een Noorse fjord op een schitterende lentedag: het is gewoon niet goed geschreven.
De taal hapert, de zinnen ontsporen en de spellingcorrector onderlijnt in elke zin wel een woord met zo’n gekarteld lijntje van het mooiste rood. Er zit maar één ding op: je moet gaan redigeren. Maar hoe begin je daaraan, een tekst herschrijven? Hier mijn persoonlijke stappenplan.
Lees de tekst eerst een keer helemaal door. Huiver. Panikeer. Vloek indien nodig. Iedereen die ooit een slecht geschreven tekst herwerkte, zal het begrijpen. We’re not here to judge.
Haal een paar keer diep adem. Voel jezelf weer rustig worden.
Kijk naar de grote lijnen. Begrijp je waar het over gaat? Wat is de essentie van het verhaal? Heeft de tekst een begin, midden en einde? Wordt er veel herhaald of ontbreken er net zaken?
Nu begin je aan het ruwe breekwerk. Verplaats, schrap, haal de sloophamer boven, laat die spieren rollen, haal valse plafonds en Gyproc-wanden weg. Opgelet: tenzij er iets wezenlijks mis is met de structuur van de originele tekst, laat je de steunmuren staan.
Kijk nu alinea per alinea na. Verplaats zinnen, kort in, schrap waar mogelijk. Wacht tot het stof optrekt en stel vast dat het best weleens wat zou kunnen worden, deze renovatie.
In een volgende fase werk je op zinsniveau. Ontspoort die zin halverwege? Staan er te veel bijzinnen? Of zijn het net allemaal ultrakorte zinnen? Tenzij het een scenario voor Nijntje is, is dat ook weer niet de bedoeling. Wissel langere zinnen af met kortere. Vervang punten door komma’s en komma’s door punten. Hou de leesbaarheid van je tekst in het achterhoofd. Kijk naar de zinsbouw, de woordvolgorde, overbodige woorden. Voel de tekst groeien.
Tijd om je muren een kleurtje te geven oftewel: de afwerking op woordniveau. Moet dat werkwoord niet met dt? Is het weleens of wel eens (tip: het is altijd weleens, tenzij je wil zeggen dat je het wel met iemand eens bent), hoeveel l’en staan er in onmiddellijk (als ik een euro kreeg voor elke keer dat ik het woord met één l zie staan, had ik altijd kleingeld voor de koffieautomaat)?
Herschrijf de inleiding. Die eerste zinnetjes moeten je lezer meteen de tekst in sleuren. Je kan ervoor kiezen om hem te prikkelen, verrassen, op het verkeerde been te zetten of gewoon: meteen met de deur in huis te vallen. It’s your party. Invite us!
Bedenk een pakkende titel. Ja, dat doe je helemaal op het einde. Je moet eerst weten welke kleur de andere muren krijgen, voor je de kleur van je accentmuur kan bepalen.
Lees je tekst nog eens helemaal door. Laat ook de spellingcorrector zijn ding doen. Let op: die heeft het niet altijd bij het juiste eind, het is vooral een goed hulpmiddel om tikfouten op te sporen die jij zelf niet ziet staan. The human mind is a wicked thing.
Extra tips voor pijnloos redigeren
Spelling en grammatica zijn belangrijk, maar een vlotte schrijfstijl is minstens even essentieel. Een tekst kan taalkundig gezien perfect in elkaar zitten maar zo saai zijn dat de lezer halverwege de eerste alinea in slaap valt. Niet goed, dus. Tenzij het een zelfhulpboek is voor mensen die aan slapeloosheid lijden.
Hou je doelgroep voor ogen. Moet die opmerking in de voorlaatste alinea niet wat meer toegelicht worden? Begrijpen ze alle woorden van je tekst? Vervang moeilijke woorden door makkelijke synoniemen of leg ze uit, liefst in de tekst zelf.
Vermijd afkortingen zoveel mogelijk, tenzij ze echt ingeburgerd zijn. Namen van organisaties schrijf je best eerst een keer voluit, gevolgd door de afkorting tussen haakjes. Later in je tekst kan je dan enkel de afkorting gebruiken. Of wissel af. Afwisseling doet lezen.
Waak over een consequent gebruik van persoonsvormen en tijden. Schrijf in het enkelvoud of meervoud, in de tegenwoordige of verleden tijd. Maar haspel ze niet de hele tijd door elkaar.
Soms is het eenvoudiger om (stukken van) een tekst volledig opnieuw te schrijven dan in een bestaande tekst te werken.
Let op met stopwoorden. Wel, dan, al, ook: we hebben allemaal van die woorden die we vaak gebruiken, ook al voegen ze (vaak) niets toe. Gebruik de zoekfunctie om die woorden op te sporen en schrap of vervang waar mogelijk.
Geen zin om een tekst te herschrijven? Huur dan een freelance tekstgoochelaar in. Mij, bijvoorbeeld. 😉
Een goede redacteur herwerkt jouw tekst in absoluut no time. Zonder hyperventilatie. Meestal toch.
teksttype.be 